İsteklerimiz Üzerindeki Kontrolümüz: Ne Kadar Özgürüz? (What You (Want to)* Want)

Yiğit Konur'un Okuma Listesi

"Paul Graham'ın 2022’de yazdığı bu makale, insanın özgür iradesini ve isteklerini sorgulayan bir felsefi çerçeve sunuyor. Kendi isteklerimizi kontrol etme yeteneğimizin sınırlarını tartışırken, aynı zamanda bu isteklerin nasıl değiştirilebileceğini de inceliyor. İsteklerimizin ardındaki ""isteme"" katmanlarını analiz ediyor ve bunların kontrolünün ne kadar mümkün olduğunu sorguluyor. Graham, bu karmaşık ve düşündürücü konuyu okuyucuların kendi isteklerini ve özgür iradelerini daha derinlemesine düşünmeleri için bir araç olarak sunuyor.

---

# İsteklerimiz Üzerindeki Kontrolümüz: Ne Kadar Özgürüz? (What You (Want to)* Want)

Kasım 2022

Küçüklüğümden beri, tahmin edilebilir bir şekilde davranan maddenin parçası olmamla ve istediğimi seçebileceğim hissi arasındaki çelişki hep kafamı kurcalamıştır. O zamanlar bu sorunu araştırmak için kendi çıkarlarım da vardı. O yaşlarda (ve sonraki çoğu yaşlarda) sürekli otoritelerle başı dertte olur ve belki de başımı beladan kurtarabileceğim bir yol olabileceğini düşünürdüm. Eylemlerimden sorumlu olmadığımı iddia ederek belki de başımı beladan kurtarabilirim diye düşünürdüm. Bu umudumu zamanla yitirdim ama hala aklımda olan bir soru var: Maddeye dayalı bir makine olduğunuzu hissetmek ile ne yapacağınızı özgürce seçebiliyor olmanızı nasıl bir arada tutabilirsiniz? [1]

Yanıtı açıklamanın en iyi yolu belki de biraz yanlış bir versiyonla başlamak ve sonra düzeltmektir. Yanlış olan versiyon şudur: İstediğinizi yapabilirsiniz, ama ne isteyeceğinizi isteyemezsiniz. Evet, ne yapacağınızı kontrol edebilirsiniz, ama istediğinizi yaparsınız ve bunu kontrol edemezsiniz.

Bu ifadenin yanlış olduğunun sebebi, insanların bazen ne istediklerini değiştirebiliyor olmalarıdır. Bazı insanlar -örneğin, uyuşturucu bağımlıları- istemeyi bırakmak istedikleri bir şeyi istemeyi sonlandırabiliyorlar. Ve bazı insanlar -klasik müziği sevmek veya brokoliyi sevmek isteyenler- bazen başarıyorlar.

Bu yüzden ilk ifademizi düzeltelim: İstediğinizi yapabilirsiniz, ama ne isteyeceğinizi istemek istemezsiniz.

Bu hala tamamen doğru değil. Ne istemek istediğinizi değiştirmek mümkündür. ""Klasik müziği sevmeyi istemeyi bıraktım."" diyen birini hayal edebilirim. Ancak gerçeğe daha yaklaşıyoruz. İnsanların ne istemek istediklerini değiştirmeleri nadirdir ve ""istemek istemek"" dedikçe daha da nadir hale gelir.

Bir ondalık noktanın ardından bir dizi 9 ekleyerek 1'e istediğimiz kadar yaklaşabildiğimiz gibi, daha fazla ""istemek istemek"" ekleyerek de doğru bir ifadeye istediğimiz kadar yaklaşabiliriz. Pratikte üç veya dört ""istemek istemek"" kesinlikle yeterlidir. Ne istemek istemek istemek istediğinizi değiştirmek demek olduğunu bile anlamak zor, bunu gerçekten yapmayı hayal bile etmek çok daha zor.

Dolayısıyla, doğru yanıtı ifade etmenin bir yolu düzenli bir ifade kullanmaktır. İstediğinizi yapabilirsiniz, ancak ""istemeyi istemeyi istemeyi istememezsiniz"" şeklindeki bir ifadenin doğru olduğu bir noktaya ulaşırsınız. Sonuçta, kontrol edemediğiniz bir istekle karşılaşırsınız. [2]

#### Notlar

[1] 9 yaşındayken madde davranışının rastgele olabileceğini bilmiyordum, ama bu durumun sorunu çok da etkileyeceğini düşünmüyorum. Rastgelelik, belirli bir düzenlilik kadar efektif bir şekilde makinenin içindeki hayaleti yok eder.

[2] Eğer bir ifade kullanmayı sevmiyorsanız, aynı noktayı daha yüksek düzeydeki arzuları kullanarak da yapabilirsiniz: Kontrol edemediğiniz n'inci seviye arzularınız vardır.

Bu yazının taslağını okuyup değerlendiren Trevor Blackwell, Jessica Livingston, Robert Morris ve Michael Nielsen'a teşekkürler.""""

---

İlişkili Konseptler: arzu ve kontrol, istekleri anlama, kişisel arzuları değiştirme, seçim felsefesi, determinizm vs özgür irade, daha yüksek düzeyde arzular, isteme psikolojisi, öz-kontrol ve arzular, özgürlük ve öngörülebilirlik arasında uzlaşma."