شوخی گزندۀ کمدین فرانسوی دربارۀ نتانیاهو که به اخراج او از رادیو انجامید

تاریخ تازه‌ها

یکشنبه ۱۲ ماه مه کارکنان «فرانس اَنتِر»، پرشنونده‌ترین رادیوی عمومی فرانسه، در اعتراض به «سرکوب بی‌ادبی و شوخ‌طبعی» سراسر روز دست به اعتصاب زدند و از پخش برنامه‌های رادیویی خودداری کردند. این رادیو وابسته به مجموعۀ بزرگی به نام «رادیو فرانس» است که سهامدار اصلی آن دولت فرانسه است. اعتصاب کارکنان این رادیو در آن روز به دعوت شش سازمان‌ سندیکایی فعال در «رادیو فرانس» انجام گرفت. دیگر رادیوهای سراسری و محلی وابسته به «رادیو فرانس» نیز در همبستگی با همکاران رادیو «فرانس انتر» تنها به پخش برنامه‌های صبحگاهی‌ بسنده کردند.

سازمان‌‌های سندیکایی پس از برکنار کردن موقتی کُمِدینی به نام «گیوم موُریس»، یکی از کارمندان آن رادیو، تصمیم به اعتصاب گرفتند. این کمدین در ۲۹ اکتبر ۲۰۲۳ یعنی درست سه هفته پس از حملۀ حماس به جنوب اسرائیل در برنامه‌ای طنزآمیز به نام «عصر یکشنبۀ بزرگ» با گفتن لطیفه‌ای خنده دار از نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، با عنوان «نازی ختنه شده» یاد کرد.

این سخن او در رسانه‌ها به ویژه در شبکه‌های اجتماعی موجی از بیزاری و اعتراض برانگیخت. بعضی‌ها او را تهدید به مرگ کردند و کسانی از جمله چندین روزنامه‌نگار و کمدین تهمت یهودستیزی به او زدند و چند تن از آنان رسماً از او به دادگاه شکایت کردند. اما دادگاه به دلیل ناموجه بودن شکایت‌ها‌ رسیدگی به آن‌ها‌ را ناممکن دانست.

با این حال، رئیس رادیو «فرانس انتر» ناخشنودی خود را از شوخی کمدین اعلام کرد و گفت: در اوضاع و احوال کنونی که یهودستیزی در فرانسه بیدار شده، استفاده از این واژه‌ها مناسب به نظر نمی‌رسد. او به همین بسنده کرد که به کمدین اخطار بدهد.

رادیو فرانس سپس اعلام کرد که چون «گیوم موریس» به مرگ تهدید شده، از این پس برنامۀ او برخلاف گذشته بی حضور تماشاگران ضبط خواهد شد. در ۲۳ نوامبر نیز «مرجع تنظیم مقررات رسانه‌های شنیداری، دیداری و دیجیتال» که نظارت بر آزادی رسانه‌ها و رعایت الزام‌های قانونی را در بخش‌های شنیداری، دیداری و دیجیتال به عهده دارد، به رادیو «فرانس انتر» هشدار داد که با توجه به افزایش اقدام‌های یهودستیزانه در جامعه به ویژه به سبب حساسیت‌هایی که درگیری‌ها در خاورمیانه برانگیخته، آن رادیو باید هشیاری بیشتری از خود نشان دهد و یکپارچگی جامعه را با پخش چنان برنامه‌هایی به خطر نیفکند.

در ۲۱ نوامبر در پی شکایت «سازمان یهودیان اروپا» به دلیل «نفرت پراکنی» و «توهین زشت در ملأ عام»، «بریگاد سرکوب بزهکاری‌ها برضد اشخاص» از گیوم موریس در پاریس بازجویی کرد. متن بازجویی را کمدین در شبکه‌های اجتماعی با این عنوان منتشر کرد: داستان مردی که در سال ۲۰۲۳ جوک می‌گوید. و قول داد کتابی در این باره منتشر کند. این کار او نیز واکنش‌های تندی در شبکه‌های اجتماعی برانگیخت.

در ۲۲ آوریل ۲۰۲۴، دفتر «دادستانی عمومی نانتر» اعلام کرد که اتهام‌های شاکیان جرم شمرده نمی‌شوند و درنتیجه، از نظر قانونی نمی‌تواند به شکایت‌ها رسیدگی کند. در ۲۸ آوریل، گیوم موریس با توضیح واکنش «دادستانی عمومی نانتر» در برنامۀ «عصر یکشنبۀ بزرگ»، جمله‌ای را که این‌همه ماجرا آفریده بود، کلمه به کلمه تکرار کرد و مدیریت رادیو فرانس تکرار آن جمله را نابخشونی دانست.

در دوم ماه مه ۲۰۲۴ گیوم موریس در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد که رادیو فرانس او را برای «مصاحبه‌ای با هدف مجازات انضباطی احتمالی که می‌تواند به اخراج او بینجامد» احضار کرده است. هیأت تحریریۀ «فرانس انتر» احضار او را ناپذیرفتنی توصیف کرد و با انتشار اطلاعیه‌ای با امضای جامعه‌های روزنامه‌نگاران و تهیه کنندگان اقدام مدیریت رادیو را محکوم کرد. در این میان، همکاران گیوم موریس برنامه‌ای به شوخی جنجالی او اختصاص دادند. تاکنون چندین طومار در دفاع از گیوم موریس که از کار برکنار شده، امضا و منتشر شده است.

شوخی جنجالی این کمدین سرچشمۀ اندیشه ‌ورزی‌ها و نظرپردازی‌ها در مطبوعات فرانسه دربارۀ موضوع‌هایی مانند «شوخ طبعی»، «خندیدن و خنداندن» و «دوگانگی معنایی در طنز» شد. کارشناسانی طنز و شوخ‌طبعی را دماسنج جامعۀ دموکراتیک توصیف کردند. به گفتۀ آنان، جامعه‌ای که آزادانه به خود بخندد، دموکراتیک‌تر و یکپارچه‌تر است. به عکس، جامعه‌ای که دچار ازهم گسیختگی و پراکندگی است، کم‌تر می تواند از طریق خنده همبستگی ایجاد کند. دوگانگی معنایی در طنز ابزار مناسبی است برای سنجش میزان همبستگی و استواری دموکراتیک یک جامعه.

شوخی جنجالی گیوم موریس که به اخراج موقت او از رادیو انجامید نشان داد که جامعۀ فرانسه جامعه‌ای است کم و بیش از هم گسیخته. ژاک لوُگوُف، قرون وسطاشناس معروف فرانسوی، در مقاله‌ای زیر عنوان «پژوهشی درباب خنده» فرمول معروفی را بازگو می‌کند و آن اینکه: به من بگو به چی و به کی می‌خندی تابگویم تو کیستی.

کم و بیش همۀ دوستان و نزدیکان گیوم موریس گفته‌اند که او نه یهودستیز است و نه شوخ‌ پرداز ضد یهود. چنان که دادگاه نیز با نپذیرفتن شکایت‌ها برضد او این حقیقت را به نوعی تأیید کرد. اما شوخی جنجالی او دربارۀ نتانیاهو و باقی قضایا نشان داد که جامعۀ فرانسه به ویژه در ربط با آنچه در خاورمیانه می‌گذرد یکسره دو قطبی شده است.