Akıllı İnsanların Neden Kötü Fikirlere Sahip Olduğu Üzerine Bir İnceleme (Why Smart People Have Bad Ideas)

Yiğit Konur'un Okuma Listesi

"Paul Graham'ın 2005’de yazdığı bu makale, zeki insanların neden kötü iş fikirlerine sahip olabileceğini anlatıyor. Kendi deneyimlerinden örnekler veren Graham, bir fikrin ilk aşamada ne kadar çekici göründüğünün veya ne kadar 'güvenli' olduğunun, bu fikrin başarılı olacağının bir göstergesi olmadığını belirtiyor. Ayrıca, 'iş' kavramının herhangi bir özel eğitim gerektirmeyen bir dizi görevden oluştuğunu ve bilgisayar programcılarının, müşterilerin ne istediği konusunda odaklanmayı seçtikleri sürece, karmaşık bir cihazı daha verimli hale getirebileceklerini ifade ediyor. Graham, bu sürecin zeki insanların 'altında' olan işleri yaptığı bir 'başlangıç' olduğunu ve bu tür beyin gücünün küçük ama karlı sorunlara uygulandığında, hızla zenginlik yaratabileceğini belirtiyor.

---

# Akıllı İnsanların Neden Kötü Fikirlere Sahip Olduğu Üzerine Bir İnceleme (Why Smart People Have Bad Ideas)

Nisan 2005

Bu hikaye, ben ve birkaç arkadaşımın yaz boyunca heyecan verici bir deneme projesine giriştiğimiz zamanı anlatıyor. Amacımız, yeni bir dizi startup'a ilk yatırımlarımızı yapmaktı. Peki, neydi bu projeyi diğerlerinden ayıran? İşte cevap: Odaklandığımız girişimciler, çoğu yatırımcının gözünde oldukça genç sayılabilecek kişilerdi. Aslında, bu projeyi yaz aylarında hayata geçirmemizin sebebi de buydu - böylece üniversite öğrencileri de bu deneyime dahil olabilirdi.

Google ve Yahoo gibi devlerin kurucularının hikayelerini düşündüğümüzde, lisans veya yüksek lisans öğrencilerinin bile başarılı bir startup kurabileceğini biliyoruz. Bizim deneyimlerimiz de aynı doğrultuda ilerliyor. Bazı lisans öğrencilerinin, yüksek lisans öğrencileri kadar yetenekli olduklarını gördük. Girişimcilik için kabul edilebilir yaş sınırı sürekli olarak düşüyor ve biz de bu yaş sınırının ne kadar düşebileceğini bulmak istiyoruz.

Başvuruların son tarihi geçti ve şu anda 227 başvuruyu inceliyoruz. Başlangıçta başvuruları ""umut verici"" ve ""umut vermeyen"" olarak ayırmayı düşündük. Ancak daha sonra bir üçüncü kategoriye ihtiyaç duyduğumuzu fark ettik: ""Umut verici insanlar, ancak umut vermeyen fikirler"". [1]

**Artix Aşaması**

Bu beklenen bir durumdu. Bir grup kurucunun, bir startup'ın insanların para vermek isteyeceği bir şey yapması gerektiğini anlamadan önce birkaç kötü fikirle uğraşması oldukça normaldir. Aslında biz de aynısını yaşadık.

Viaweb, Robert Morris ve benim ilk kurduğumuz startup değildi. 1995 yılında, birkaç arkadaşımızla beraber Artix adında bir şirket kurduk. Planımız, sanat galerilerini internete taşımaktı. Şimdi düşündüğümde, ne kadar saçma bir fikir üzerinde zaman harcadığımızı anlamıyorum. Sanat galerileri, hâlâ, on yıl geçmesine rağmen internete çıkmak konusunda pek de hevesli değiller. Antika bir dükkan gibi, eserlerinin her gelen geçene gözükecek şekilde sergilenmesini istemiyorlar.

Ayrıca, sanat galerileri teknolojiye karşı oldukça dirençli olan kişilerdir. Onlar, sert bilimlerle sanat galerisi işletmeciliği arasında zor bir seçim yaparak bu işe başlamamışlardır. İnternetin ne olduğunu, biz onlara neden internete çıkmaları gerektiğini anlatmaya gidene kadar çoğu hiç bilmiyordu. Hatta bazılarının bilgisayarı bile yoktu. Durumu 'zor satış' olarak adlandırmak bile az kalır. Sonunda, bedava bir site yapmayı teklif ettik ve hatta bunu kabul ettirebilmek için bile çabaladık.

Sonunda anladık ki, istemeyenlere web sitesi yapmak yerine, isteyenler için siteler yapabilirdik. Hatta daha da iyisi, web sitesi isteyenlerin kendi sitelerini kendilerinin yapabileceği bir yazılım üretebilirdik. Bu yüzden Artix'ten vazgeçip, çevrimiçi mağazalar için yazılım üreten yeni bir şirket, Viaweb'i kurdık. Ve bu sefer başardık.

Bu aslında oldukça iyi bir örnektir. Microsoft, Paul Allen ve Bill Gates'in ilk kurduğu şirket değildi. İlk denemeleri Traf-o-data isimli bir projeydi. Ancak görünüşe göre, Traf-o-data'nın başarısı, Microsoft'un yanında pek de parlamamış.

Aslında Robert'ın lehine konuşmak gerekirse, o zaten başından beri Artix'e karşı şüpheliydi. Ama ben onu bu işe dahil ettim.[3] Ama belirli anlarda onun da umutlandığını gördüm. Eğer biz, o dönemde 29 ve 30 yaşında olanlar, böylesine mantıksız bir fikir hakkında bile heyecanlanabiliyorsak, 21 ya da 22 yaşındaki genç geliştiricilerin bize, para kazanma olasılığı az olan fikirler sunmasına şaşırmamalıyız.

**Durağan Yaşam Etkisi**

Peki, neden yetenekli yazılımcıların iş fikirleri kötü olabiliyor?

Çünkü genellikle aklımıza gelen ilk fikri kabul ediyoruz. Bu durumu düşündüğümüzde, bir resim yapmaya çalışırken yaşadığımız zorlukları hatırlamak bize yardımcı olabilir. Bir masanın üzerine bir sürü şey koyar ve onları ilginç bir şekilde düzenlersiniz. Ama resme başlamak için o kadar aceleci olursunuz ki, düzenleme sürecini atlar ve hemen resme başlarsınız. Birkaç gün sonra, resme baktığınızda, neden bu kadar garip bir kompozisyon seçtiğinize hayret edersiniz ama iş işten geçmiştir.

Bu durum, büyük projelerin genellikle küçük projelerden doğmasından kaynaklanır. Boş zamanınızda hızlı bir eskiz yapmak için bir natürmort kurarsınız ve birkaç gün sonra hala onunla uğraşıyor olabilirsiniz.Bir zamanlar, dört dakikada kurduğum bir natürmort üzerinde üç farklı versiyon çizmek için tam bir ay harcamıştım. Her aşamada (bir gün, bir hafta, bir ay) o kadar çok zaman harcadığımdan dolayı, artık değişiklik yapmanın çok geç olduğunu düşündüm.

Bu durum, ""still life"" etkisi olarak adlandırılır. Bir anda aklınıza gelen bir fikirle yola çıkarsınız ve daha sonra her aşamada o kadar çok zaman harcadığınıza göre bu fikrin ""işte o büyük fikir"" olması gerektiğini düşünmeye başlarsınız.

Bunu düzeltmek için, fikre tamamen bağlı kalmamalıyız. Bir fikre derinlemesine dalmak iyi bir şeydir, ancak zaman harcamanın bir fikrin doğru olduğu anlamına gelmediğini bilmeliyiz.

Bu durum, isimler söz konusu olduğunda daha belirgin hale gelir. İlk başta Viaweb'i ""Webgen"" olarak adlandırmayı düşündük. Ancak başka bir ürünün aynı ismi kullandığını fark ettik. İsme o kadar bağlıydık ki, ismi kullanmamız karşılığında %5 hissemizi vermeyi teklif ettik. Ama teklifimizi kabul etmediğinden, başka bir isim bulmak zorunda kaldık. En sonunda Viaweb'i seçtik. İlk başta bu ismi sevmedik, sanki yeni bir anne edinmişiz gibi hissettik. Ama üç gün içinde Viaweb'e alıştık ve Webgen eski moda ve sıradan bir isim gibi gelmeye başladı.

Bir ismi değiştirmek bile zor olurken, bir fikri çöpe atmanın ne kadar zor olduğunu düşünün. Bir isim, zihninizde sadece tek bir bağlantı oluşturur. Ama bir şirket fikri, düşüncelerinizin içine derinlemesine işler. Bu yüzden fikre bağlı kalmalıyız, ancak sonrasında fikri yeniden gözden geçirmeli ve insanların para ödemek isteyeceği bir şey mi olduğunu sormalıyız. Yaratılabilecek birçok fikir arasından, bu insanların en çok para ödeyeceği şey mi?

**Muck**

Artix ile yaptığımız ikinci hata oldukça yaygındır. Web'de galeri oluşturmayı oldukça havalı bir fikir olarak gördük.

Babamın bana öğrettiği en değerli şeylerden biri eski bir Yorkshire deyimi: ""Bokun olduğu yerde para vardır."" Yani, hoş olmayan işler daha çok kazandırır. Ama iş dünyası tam tersidir. İnsanların hoşlandığı işler genellikle iyi para kazandırmaz, çünkü arz ve talep kuralı böyledir. En uç örnek, programlama dilleri geliştirmektir. İnsanlar bu işi o kadar çok severler ki, bunu ücretsiz yaparlar.

Artix'i kurarken hala işlerle ilgili kararsızdım. Sanat dünyasında bir ayağımın kalmasını istiyordum. Ama bu büyük bir hata oldu. İş hayatına atılmak, yamaç paraşütüne benzer: ya tamamen gönülden yapacaksın ya da hiç başlamayacaksın. Bir şirketin, özellikle de bir startup'ın amacı para kazanmaktır. İki cephede savaşamazsın.

Bu, en iğrenç işleri yapmanız gerektiği anlamına gelmez. Yani sürekli spam mesajlar göndermek ya da sadece patent davalarıyla uğraşmak gibi. Asıl demek istediğim, eğer havalı bir şeyler yapmayı düşünen...